Хичээл 3 Ялгаруулах эрхтэн тогтолцоо

Ялгаруулах эрхтний бүтэц, үйл ажиллагаа

Хүний ялгаруулах эрхтэнд:

Ø  Хос бөөр

Ø  Шээсний суваг

Ø  Бөөрний тэвш

Ø  Тэвшний цорго

Ø  Давсаг

Ø  Шээс гадагшлуулах сүв орно. Эдгээр эрхтэн тогтолцоо нь хүний биед байх шингэний найрлага болон эзэлхүүний хэмжээг зохицуулж, цуснаас илүүдэл бодис болон биеэс илүүдэл шингэн, хаягдал бодисыг шээс болгон гадагшлуулах үүрэгтэй.

Бөөрний бүтэц, үйл ажиллагаа.

Бөөр нь хос эрхтэн бөгөөд хэвлийн хөндийн ар хананд, бүсэлхийн хэсэгт оршино. Бөөр нь гадаад дотоод бүтцийн хувьд нэн нарийн нийлмэл эрхтэн юм. Гадаад бүтэцэд шээс дамжуулах цорго, давсаг, шээсний сүв хамаарах бол бөөрний тархилаг давхарга, холтослог давхарга, нефрон, ойр болон холын тахир суваг, шулуун суваг, цуглуулах цорго зэрэг нь дотоод бүтэц юм.

Бөөрний бүтэц, үүрэг.

Бөөр холтослог давхраа, тархилаг давхраанаас бүрдэнэ. Бөөр нь хүний биеийн илүүдэл шингэн, шаардлагагүй эрдэс, хаягдал бодисыг шээс болгон биеэс гадагшлуулдаг бичил шүүлтүүртэй /нефрон/. Нефрон нь шээс дамжуулах, цус зөөвөрлөх 2 сувганцартай.

Давсаг

Давсаг нь булчинлаг хөндийт эрхтэн бөгөөд аарцгийн төвд оршиж, шээс ялгаран гарах тохиромжтой мөч хүртэл шээсийг хуримтлуулна. Давсганд шээс цугларч бөөрөнхий болж, шээс дүүрэхэд лийр хэлбэртэй болно. Ттодорхой эзэлхүүнд хүрмэгц, давсагны хананд байх тэлэлтийг мэдэрч шээх дохио өгнө. Ингэж биеэс гадагшилна.

Бөөрний тэвш

Юүлүүр хэлбэртэй тасалгаатай, шээс хуримтлагдсанаар тэвшний цорго руу орно. Цорго нь бөөрнөөс шээсийг хүлээн авч давсаг руу дамжуулна.

Шээс үүсэх нь

1. Түүдгэнцрийн шүүлт
2. Сувганцарын эргэн шимэгдэлт
3. Шүүрэл гэсэн дарааллаар явагдана.

Анхдагч шээс

Бөөрөнд тараагуурын судсаар цус орж ирнэ. Цус нь бөөрний сувганцрын аяганцарт орж, тэнд уургаас бусад нь шүүгдэнэ. Хүнд хоногт 165-180 л орчим анхдагч шээс үүснэ. Анхдагч шээсэнд уураг, амин хүчил, цусны дүрст элемент, глюкоз байхгүйгээрээ цусны сийвэнгээс ялгаатай.

Эцсийн шээс

Хялгасан судасны түүдгэнцрээр шүүгдсэн анхдагч шээс цааш тахир болон шээс цуглуулах цоргоор урсах явцдаа биед хэрэгтэй зүйл нь бөөрний эдрүүгээ буцаж шингэснээр хэмжээний хувьд багасна. Энд ус, глюкоз, эрдэс давсууд шүүгдэн үлдэх бөгөөд үүнийг эцсийн шээс гэнэ. Эцсийн шээсний найрлагын ихэнх нь шээг, шээсний хүчил байна.

Хүний цусны сийвэн  1 цагт 2 удаа шүүгдэн хоногт 150л шээс ялгана. Үүний 99% нь буцаж шимэгдэн 1,5 л үлдэж шээс болон гадагшилна. Шээсний найрлаганд ус, хлор, наирий, калий, фосфат, сульфат, кератинин, шээсний хүчил багтдаг.

Бөөрний өвчнөөс урьдилан сэргийлэх

Хүний ялгаруулах эрхтэн тогтолцооны зарим хэсгүүдэд халдвар орсноор давсагны үрэвсэл, бөөрний архаг үрэвсэл, шээсний замын үрэвслүүд, бөөрний дутмагшил, бөөрний чулуу, шээс задгайрах эмгэг, улмаар давсагны хавдар зэрэг өвчлөлүүд элбэг тохиолдоно.

Давсагны хавдар

Давсагны ихэнх хавдрууд нь гадаргуу дээрээ ургацаг ургаж эхэлдэг. Үүнийг хоргүй хавдар гэх ба эмчлэхгүй бол хорт хавдарт шилжин үсэрхийлнэ. Уг хавдар тамхи татдаг эрэгтэйчүүдэд ихэвчлэн тохиолдоно. Ургацаг томрох тусам шээхэд хүндрэлтэй болж цустай шээс гарна. Уг хоргүй хавдар нь хортой хавдарт шилжвэл шулуун гэдэс зэрэг ойролцоох эрхтэнд нөлөөлнө. Цаашлаад цусаар дамжин тархдаг.

Бөөрний чулуу

Шээсний хатуу бодисууд, ялангуяа талстууд бөөрөнд хуримтлагдсаар бөөрний чулууг үүсгэнэ. Ер нь шээсний найрлага дахь кальцийн давс бөөрөнд тунаж үлдэж бөөр чулууждаг.

Бөөрний дутмагшил

Цуснаас илүүдэл бодисыг ялгаж чадахгүй болж бөөрний үндсэн үйл ажиллагаа алдагдахыг бөөрний дутмагшил гэнэ. Бөөрний уйланхайжилт өвчин эсвэл удаан хугацааны даралт ихсэх өвчний улмаас бөөрний архаг дутмагшил үүсэж болно.

Шээс задгайрах эмгэг

Шээс урсах, дусагнах хандлаатай болно. Шээс задгайрах нь хөгшин настай, эмэгтэйчүүд, тархи нугасны эмгэгтэй хүмүүст элбэг тохионо. Шээс задгайрах олон хэлбэрүүд байна. Үүнд:

•      Сэтгэл түгших үеийн шээс задгайрал

•      Шээсний тулгарсан задгайрал

•      Шээсний бялхсан задгайрал

•      Шээсний бүрэн задгайрал

Бөөрний үрэвсэл /нефрит/

•      Хоолойн ангина зүрхэнд нөлөөлсөн/ гүйлсэн булчирхайн өвчин/, хорхойтсон шүдний нян бөөрийг өвчлүүлэхийг нефрит гэнэ.

•      Хурц үрэвсэл Шинж тэмдэг: Нүд хавагнах, цусны даралт ихсэх, шээсний гарат багасах, шээсээр уураг, цус гарах

•      Архаг үрэвсэл шинж тэмдэг: толгой өвдөх, амархан ядрах, хоолонд дургүйцэх, бүсэлхий орчмоор өвдөх

Бөөрний өвчнөөс сэргийлэх

•      Халдварт өвснөөр өвдсөн бол төгс эмчлүүлэх

•      Хорхойтсон шүдтэй явахгүй байх

•      Шүдний пааланд хар толбо үүсгэхгүй

•      Амны хөндийн эрүүл ахуйг сайн сахих

•      Архи тамхи, халуун ногоог хязгаарлах

•      Дулаахан хувцаслах

•      Гуталаа зөв сонгох

Бөөр унжих

Энэ нь ихэвчлэн өндөр туранхай хүмүүст тохиолдоно. Ийм хүмүүс бүс хэрэглэх нь зөв. Хүүхэд бол биеийн тамирт бүс хэрэглэж хамгаалах хэрэгтэй.