Дасан зохиодлогоо Адаптаци

ДАСАН ЗОХИЛДЛОГОО (Адаптаци)

Организм гадаад орчиндоо дасан зохицох гэдэг бол түүхэн хувьслын гол үр дүн юм. Адаптаци нь амьд биеийн үр төлөрхөг чанар, өрсөлдөх, амьдрах чадвараар илэрхийлэгдэнэ. Орчны хувьсан өөрчлөгдөж байгаа нөхцөлд зохицон амьд организмд морфофизиологиин шинж тэмдэг үүсэж хөгжих үйл явц буюу өөрийгөө хувирган дасгах процесс, өргөн утгаараа амьдрах орчиндоо зохицох үзэгдэл юм.

Ивээлт өнгө

Оршин амьдарч буй орчныхоо өнгийг дагаж хувьсдаг. Загас нуруугаараа бараан байдаг. Амьтан, ургамлын өнгө орчноо дагаж улирлын байдлаар хувьсаж өөрчлөгдөнө. Ивээлт өнгө нь ихэнхдээ бие хамгаалах чадвар багатай амьтанд онтогенезийн эрт шатанд (өндөг, авгалдай, ангаахай) бии болдог. Жишээ нь: байцааны цагаан эрвээхэйн авгалдай нь ногоон өнгөтэй байснаа нисэхдээ цагаан болдог.

   

Үргээх өнгө

Ихэвчлэн өөрийгөө хамгаалах чадвар сайтай амьтад хурц тод үргээх өнгөтэй. Амьд биеийг орчных нь дундаас хурц өнгө, толбоор гоц сод ялгаж өгдөг. Улаан, шар, xap өнгө хосолсон оайна. Жишээ нь: балт зөгий, шар зөгий үхэр хэдгэнэ, муухай амт үнэртэй шавьж, хорт аалз, хортой могой зэрэг хортой буюу хатгах, хорсгох чадвартай амьтан ийм өнгөтэй байна. Үргээх өнгө зүс нь хамгаалалтын хэрэгсэл болох үс, өргөс, хатгуур, халуун буюу элдэв хурц үнэртэй шингэн ялгаруулах чадвартай хосолсон байна. Хурц тод өнгийн амьтдыг махчин амьтан идэх нь бага.

Мимикри (Дуурайх үзэгдэл).

Биеийн хэлбэр, төрх байдал, өнгө зүсээр навч, мөчир, чулуу зэрэг юмсын аль нэгтэй адил төсөөтэй болно. Энэ нь хоёр янз байна:

•       А. Өнгө зүсийг дуурайх. Өөрийгөө хамгаалах чадвартай амьтаны өнгө зүсийг нь дуурайна. Хатгуургүй зөгий, хэдгэнэтэй маш төсөөтэй сэрчигнүүр ялаа, арслан ялаа, хорт могойтой адил өнгө хэлбэр дүрстэй хоргүй могой байдаг.

            Б. Хэлбэр дүрсийг нь дуурайх. Амьд ба амьгүй биетийн хэлбэр дүрсийг нь дуурайна. Жишээ нь: Зүү загас далайн ёроолын өвсийг дуурайна, далайн морьхон ургамлыг, навчин хорхой модны навчтай, савхан хорхой модны мөчиртэй адил, кобраг дуурайдаг гүрвэл байдаг

   

Идэвхигүй хамгаалалтын хэрэгсэл

Амьд биед биеэ хамгаалах хэрэгсэл болох бүтцийн элдэв онцлогууд үүсдэг. Амьтдад хуяг бамбай, хитин бүрхүүл, зөөлөн биетний дун, яст мэлхийн хуяг, зарим амьтдын өргөс (зараа) бий. Ургамалд амьтан идэхээс хамгаалах өргөс хатгуур (кактус, нохойн хошуу, тошлой г.м.), кртикул байхаас гадна зарим зүйл ургамлын (халгай) хатгуур өргөс органик хүчил, алкалойд агуулсан тул түлж хайрдаг.

Физиологийн адаптаци

А. Тогтвортой: Амьд организмын физиологийн хэмжигдэхүүн тогтмол шинж чанартай байна. Жишээ нь: Хүний биеийн температур, цусан дахь caxap, давсны хэмжээ тогтмол.

Б. Хөдөлгөөнт: Амьдралынхаа туршид амьд биет орчны температур, чийг, давсжилтын хэлбэлзэлийг тэсвэрлэх боломж олгоно. Орчин нөхцөл өөрчлөгдөхөд физиологийн хэмжигдэхүүн дагаж зохицдог. Жишээ нь: Орчны давслаг ихсэхэд эс, эд дэхь осмосийн зохицуулга хүчтэй болдог.

Биохимийн адаптаци

Макромолекулын төвшинд бодисын солилцооны дүнд явагдаж буй олон янзын урвалууд (исэлдэх, ангижрах) өөрчлөгдөхөд зохицох. Өөрчлөгдөж байгаа нөхцөлд организм өөрийгөө зохицуулна, Хуурай газрын амьтдын биеэс хортой бодис аммиак нь шээстэй хамт шээсний хүчил болон гадагшилдаг бол усны амьтдад амьсгалын эрхтний гадаргаас чөлөөт аммиак байдлаар орчинд ялгардаг.

3ан авирын адаптаци

Идэш тэжээл ховордох үед ичих, нүүх, хоол тэжээлээ нөөцлөх, хүйтэн үед орон байраа засах, дайснаас зугтах, opoo хөөцөө, xoc үүсгэх, үр төлөө асрах хамгаалах зэргийг үр төлдөө зааж сургаж буй үйл явц юм.